Á hvaða leið er Samfylkingin?

Þessa spyr Ögmundur Jónasson í blaðagrein  (okt. 2005) og þykist merkja hættur; Samfylkingin sé að verða svo hægrisinnuð. Ég get svarað fyrir mig: Sem betur fer er til fólk innan Samfylkingarinnar sem er tilbúið að endurskoða margt í vinstripólitík liðinna ára og taka öðrum tökum en hefðbundið er. Ég er einn af þeim og skal útskýra fyrir Ögmundi og öðrum hver leiðin er, því ég tel að við séum um margt sammála.

Við þurfum nýja sýn á hlutverk og tilgang opinberrar stjórnar og þjónustu. Hinu hefðbundna vinstrasjónarmiði um útblásið velferðarríki af gamla skólanum í formi stofnana, mannahalds og kerfishugsunar má breyta. Það þýðir ekki að við föllum fyrir kröfu frá hægri um markaðslausnir, sem stundum eiga þó við, og við þurfum ekki heldur að ganga plankann á enda í kröfum um peningalegt hagræði og rekstarvitund, þótt oft séu réttmætar.

Ég sé málin ekki fyrir mér eins og mér virðist Ögmundur gera: annað hvort eða. En við erum sammála um það að nakin markaðshyggja leiði til samfélagslegrar gliðnunar og minni velferðar en viðunandi er, þar sem grefur undan því sem er mikilvægast: félagsauður í borgaralegu samfélagi. Við vitum að velferð fyrir fólk er líka velferð fyrir fyrirtæki því hún býr umgjörð sem hæfir góðu starfsfólki í framsæknum rekstri. Það sem hægri menn flaska á er að hagræðing í opinberri þjónustu, svo góð sem hún kann að vera, leysir ekki félagsleg vandamál og skapar ekki félagsauð sem hverju samfélagi er nauðsynlegur.

Sjálfbær velferð

En hlutverk opinberrar þjónustu snýst ekki bara um skilgreind hólfuð verkefni, þar sem spurningin er um stærð hólfa og fjölda – hún snýst um meira.
Sé markmið okkar ,,sjálfbær velferð” er hlutverk stjórnar, hvort sem er á landsvísu eða í heimahéraði, að tryggja þrjár nauðsynlegar meginstoðir: félagsleg markmið, efnahagslega velgengni, og umhverfisvernd. Samkvæmt minni sýn þýðir þetta ekki að ríki eða stjórn stundi beina þátttöku í öllu er varðar þessa þætti. Stjórnin setur markmið, en leiðir, athafnir og útfærsla er á hendi margra: einkarekstar, óháðra félagasamtaka, einstaklinga – í bland við opinberan rekstur.

Skilvirk borgarstjórn leitar þar af leiðandi ekki eftir beinni þátttöku í sem flestum athöfnum samfélagsins, en leitast við að hvetja, skipuleggja og koma á þátttöku sem flestra að sameiginlegu markmiði. Skilningurinn er sá að náist samfélagsleg markmið, skipti ekki máli hvaða leið er farin. Og það sem meira er: geti hið opinbera virkjað sem flesta til að ná markmiðinu, með því að kalla til einkarekstur, félög og einstaklinga, er líklegra að um það gildi sátt. Þarna bregst hinum hefðbundnu stjórnmálum bogalistin, því þau virðast ófær um að skapa það traust sem sjálfbær velferð í samfélagi hlýtur að byggja á. Stjórnmálin sjálf eru ótrúverðug í augum almennings, átakahefð þeirra og sundurlyndi.



Frjálslyndi, ekki stjórnlyndi

Fyrir vinstrimenn er áskorunin þessi: Að láta af stjórnlyndi, sýna það frjálslyndi að fela fleirum en sjálfum sér það verkefni að skapa sameiginlegan velfarnað. Hættan til hægri felst í þeirri villutrú að allt gott skapist aðeins í arðsemisknúnum athöfnum og auðleit. Hættan til vinstri hefur verið sú að telja að félagslegum markmiðum verði ekki náð nema með pólitísku valdboði í gegnum opinberar stofnanir. Milli þessara andstæðu póla er miklu fjölbreyttari veruleiki með samspili ólíkra þátta samfélagsins. Eitt höfuðhlutverk stjórnar sem starfar í umboði almennings er að stilla saman þessa krafta. Þá á ég t.d. við ólík markmið eins og að fá einkarekstur til að sýna samfélagslega ábyrgð, eða það að knýja einstaklinga til að taka ábyrgð á eigin lífi eftir fyllsta mætti en gera ekki kröfu á félagslegt kerfi fyrst. En höfuðverkefni opinbers stjórntækis er að byggja undir og treysta félagsauð í samfélagi sem skynjar sig sem heild er vinnur að skilgreindu markmiði um þær meginstoðir sem ég nefndi: hið félagslega, efnahagslega og umhverfið. Það hugtak sem felur í sér þessa sýn er sjálfbær velferð, því það tekur til miklu fleiri þátta en venja hefur verið um varðandi opinbera þjónustu (klippt og skorið velferðarkerfi), en felur samtímis í sér meiri valddreifingu, minni forsjá, aukið frjálslyndi, meiri almenna þátttöku og aukna ábyrgð einstaklinga á leiðum og útfærslu framkvæmda.

Því er svarið við spurningu Ögmundar, á hvaða leið er Samfylkingin? hvorki hægri né vinstri, heldur beint áfram. Til framtíðar.